Logboek 26/09/2009: 129ste werknamiddag

Locatie: “’t Gasthuys”, Stedelijk Museum Aalst
Tijdstip: 14u tot 17u30
Aanwezigen: Hugo Thuy, Arnout Beugniez, Romain De Moor
Werkzaamheden: Nummeren, ficheren, beschrijven
Suggesties: Nihil

Verslag 129ste werknamiddag: zaterdag 26/09/2009

Vandaag beginnen we er definitief aan: na de zorgvuldige voorbereiding en de nodige besprekingen, gaan we van start met al de borden te rangschikken volgens typologie en ze te beschrijven. Ook zal die groep artefacten zorgvuldig ingepakt worden voor ze definitief naar de opslagplaats verdwijnen. Dit gaat gepaard met de nodige notities en foto’s. Er zal ook een selectie worden gemaakt van de voorwerpen waarvan een foto zal gepubliceerd worden. Natuurlijk zullen alle verschillende types van borden in de beschrijving worden opgenomen, gedetailleerd worden beschreven en getekend. Wij hopen dit alles deze winter te kunnen klaren zodat de eigenlijke publicatie eind volgend jaar kan worden uitgegeven. Dit is ongeveer de planning, maar alles hangt natuurlijk af van welke studies en vergelijkingen we nog zullen moeten maken. Dus vlug aan de slag.
Welke offers zijn er eigenlijk op de site Steenberg gebracht? Wat waren de rituelen? Het is natuurlijk moeilijk te bewijzen en te beschrijven, doch ga ik hier trachten een kleine hypothese naar voren te schuiven, gebaseerd op het soort voorwerpen dat in de tempelsite (het fanum) gevonden zijn. Vooreerst zou ik willen nagaan welk soort rituelen en offers er toen bestonden. Deze kunnen alle vormen en dimensies aannemen: het kunnen dierenoffers geweest zijn die gepaard gingen met het slachten van een rund of zwijn of andere soorten dieren of om rituelen die enkel gepaard gingen met dans en muziek. In het slechtste en zwartste geval ging het om offers met mensen (verwondingen of doding). In het geval van de site Steenberg ging het vermoedelijk om rituelen of offers die gepaard gingen met wijn of andere vloeistoffen (olie) en kruiden. Dit soort offers leunen het dichtst aan bij de verering van een vruchtbaarheidsgodin. Ging het enkel om bijzettingen of gingen deze offers ook gepaard met bepaalde rituelen? Op de site Steenberg zijn er nooit sporen gevonden van een altaar dat voor de tempel zou hebben gestaan. Hierdoor is men gemakkelijk geneigd om te zeggen dat het enkel om bijzettingen ging van de hoger vermelde offergaven. Dit kan men vergelijken met hedendaagse offerplaatsen (grotten, kapellen) waar men een kaars doet branden of een voorwerp in was gaat bijzetten (vorm van offeren) om hulp of troost of bijstand af te smeken, of als dank voor genezing.

Voorbeelden van wassen offerfiguren.

Doch ligt dit alles niet zo eenvoudig. De voorwerpen die binnen de tempelsite te Hofstade zijn gevonden zijn van die aard dat we geneigd zijn om te zeggen dat deze gepaard gingen met bepaalde rituelen. De vele plengschalen die zijn aangetroffen op de site laten blijken dat er hier plengoffers zijn gebracht. En een plengoffer gaat gepaard met bepaalde handelingen en rituelen. Het is niet uitgesloten dat er op bepaalde tijdstippen van het jaar (begin lente of herfst) een tijdelijk altaar werd opgericht op de site Steenberg om deze plengoffers en rituelen te kunnen uitvoeren. Natuurlijk is dit een gegeven dat we zeker niet hard kunnen maken. Ook de vele bekers die zijn aangetroffen op de site kunnen een vermoeden wekken dat er bepaalde dranken werden genuttigd tijdens de rituelen en dat deze bekers nadien werden bijgeplaatst in de tempel.

Plengschaal gevonden op de tempelsite Steenberg.

Wat zijn nu plengoffers? Deze offers vallen niet onder de klasse van de bloederige offers. In het Latijn spreekt men van Libationes (drankoffers of plengoffers). Elk soort van offer of ritueel ging gepaard met een drank of plengoffer. Het plengen of besprenkelen met wijn of andere dranken of vloeistoffen kon gebeuren over geofferde dieren of mensen (dodencultus) of in een vlam aangemaakt op een altaar (vast blijvend of tijdelijk altaar). Ook kom het plengoffer een offer of ritueel op zijn eigen zijn. Hier treft men enkele punten die een vergelijk zouden kunnen treffen met de site Steenberg.

Voorstelling van hoe de tempelsite Steenberg er zou moeten hebben uitgezien.

Hierboven geef ik maar een kleine samenvatting van een gestelde hypothese. Religie is binnen de subsystemen van het sociocultureel systeem één van de moeilijkste, zo niet HET moeilijkste onderwerp om met juistheid te benaderen daar er geen of weinig tastbare bewijzen voor handen zijn.

Logboek 19/09/2009: 128ste werknamiddag

Locatie: “’t Gasthuys”, Stedelijk Museum Aalst
Tijdstip: 14u tot 17u30
Aanwezigen: Hugo Thuy, Johnny De Mol, Arnout Beugniez
Werkzaamheden: Nummeren, determineren en beschrijven
Suggesties: Nihil

Verslag 128ste werknamiddag: zaterdag 19/09/2009

Na de welverdiende rust in Griekenland op het eiland Chios zijn onze mensen weer paraat op zolder. Julie kunnen zeker wel raden voor wat. Maar vandaag wil ik het wel even over een andere boeg gooien. Daar we in het stadium aangeland zijn van beschrijven en bestuderen van de verschillende groepen van aardewerk is het moeilijk om van de werkzaamheden een gans verslag te schrijven, uitgezonderd als er iets speciaal te vermelden valt. Dus wil ik het even hebben over onze reis in Griekenland op het eiland Chios.
Bij ons bezoek aldaar aan het archeologisch museum konden we met plezier vaststellen dat er op het eiland een cultus geweid was aan de oosterse godin Cybélé. Leuk want die godin maakt ook deel uit van de godinnen die werden vereerd op de site Steenberg te Hofstade, dus interessant genoeg om hier even op door te bomen.
Cybélé, gekend als oosterse godin, komt op het eiland reeds voor in de archaïsche periode en loopt door tot de Romeinse periode. Zij staat vooral bekend als moedergodin en wordt daardoor vooral in verband gebracht met de vruchtbaarheid. Opvallend is dat deze godin steeds zittend op een troon wordt afgebeeld, veelal geflankeerd door twee leeuwen en met een scepter of bord in de hand. In het museum stonden twee beelden tentoon uit het 6de millenium V.C. Het gaat hier om twee beelden van Cybélé enkel gezeten op een troon zonder bord of scepter en niet geflankeerd door leeuwen. Een beeld is wel gebeeldhouwd in een schrijn. Een ander beeld van deze godin stamt uit de helenistische periode, gezeten op een troon geflankeerd door één leeuw met in de hand een scepter en een phiale (medicijnflesje). De scepter is een toonbeeld van autoriteit en het medicijnflesje verwijst naar de natuurlijke geneeskrachten die deze godin bezat. Nog een ander beeld daterende uit de late fase van het 1ste millenium V.C. stelt Cybélé voor gezeten op een troon geflankeerd door twee leeuwen met in de hand een drum (soort muziekinstrument).
In het plaatsje Daskalopetra, even buiten het drukke centrum van de stad Chios is er een open tempel volledig gewijd aan de godin Cybélé. Deze dateert van de laatste fase van het 6de millenium V.C. Op wat nu de fundamenten van deze tempel afbakenen is er nog steeds een rotsblok waarneembaar van waarop Homerus zijn Ilias doceerde (volgens de verhalen op het eiland, maar er zijn momenteel 7 plaatsen bekend van waarop Homerus zijn Ilias doceerde, doch Chios zou de meest geloofbare zijn).
Ook op de site Steenberg is een beeldje van Cybélé aangetroffen, wel zwaar door brand beschadigd doch duidelijk waarneembaar gezeten op een troon. Hier wordt zij vereenzelvigd met een inlandse moedergodin “de Mater”. Deze vereenzelving van Romeinse goden met Keltische/Germaanse goden noemt men de "interpretatio romana". Wat ons doet vermoeden dat op de site Steenberg een cultus heerste rond de vruchtbaarheid, te meer dat er ook nog een beeldje is gevonden van de godin Venus, die op zichzelf ook al betrekking heeft op de vruchtbaarheid. Laat ons hierbij nog de nabijheid van de Vondelbeek vermelden die in deze periode zeker geen beek was maar een klein riviertje. Waarom deze vermelding? Omdat de rivier een vrouwelijk element was in deze cultus en dus ook met vruchtbaarheid wordt vereenzelvigd. Natuurlijk berust deze stelling louter op een hypothese en is het steeds moeilijk om dit echt aan te tonen. Religie is niet voor niets een moeilijk onderwerp binnen de archeologie en is steeds stof voor discussie.

Het beeldje van Cybélé gevonden op de site Steenberg.

Beeldje van de inheemse mater (site Steenberg).

Logboek 05/09/2009: 127ste werknamiddag

Locatie: “’t Gasthuys”, Stedelijk Museum Aalst
Tijdstip: 14u tot 17u30
Aanwezigen: Johnny De Mol, Arnaut Beugniez, Hugo Thuy, Hubert Timmerman, Romain De Moor
Werkzaamheden: Refitten, nummeren en ficheren, fotograferen en inventariseren
Suggesties: Nihil

Verslag 127ste werknamiddag: zaterdag 05/09/2009

Ondanks de drukte van jewelste die er de laatste weken heerst, slepen we toch nog een werknamiddag uit de brand. Maar dan maandag, hop de vlieger in: Johnny, Romain en de beide echtgenotes. Dit om de archeologische sites op het Griekse eiland Chios onveilig te gaan maken. Dus trouwe bloggers volgende week geen weekverslag, maar dan vanaf 19/09/2009 vliegen we er weer elke week in.
Tja, er eens tussen uit moet kunnen, zeker voor de echtgenotes en na de drukke weken van augustus. Voor mij was het een blij weerzien met onze zolder na drie weken van afwezigheid. Onmiddellijk ging ik aan de slag met het verder berekenen van de diameters van de verschillende individuen die we trachten samen te stellen.
Aan het einde van de namiddag kan ik enkel maar vaststellen dat we een 37 individuen aan onze telling kunnen toevoegen.
Hubert is aan de slag met het materiaal van het VIOE. Het blijft ons steeds maar verbazen welk mooi materiaal daar blijft uitkomen. Een scherf valt op daar deze een versiering draagt die we nog niet hebben gezien bij ons voorradig materiaal. Zij bestaat uit rood aardewerk en is zonegeconcentreerd versierd met nagelkopindrukken. Daartussen loopt een streng golvende gearceerde lijn. (zie foto).

Rood aardewerk. Typologie is nog verder te onderzoeken.

Als ik dit zo zie, wordt het inderdaad de hoogste tijd dat we met een publicatie naar buiten komen. Daar wordt volop aan gewerkt. Ik had gehoopt om dit jaar daarmee nog naar buiten, te kunnen komen maar ik denk dat dit spannend zal worden. Het vergelijkend werk en het typologeren lopen wat achterstand op, wat niet abnormaal is want in de zomer vragen andere activiteiten soms voorrang. Het opstellen van de statistieken is ook niet zomaar op een wip gedaan zodat ik vermoed dat het inderdaad volgend jaar zal worden eer we klaar zullen zijn met onze publicatie. Toch niet getreurd, we slaan er ons door.
Johnny laat zich ook vandaag van zijn goede kant zien en werkt in stilte achteraan de zolder aan een nieuwe refitting. Deze stille kracht blijft ons maar verbazen. Het blijkt hier te gaan om een schotel met platte bodem (dagelijks waar).

Het refittingswerk van Johnny.

Deze hoort ook thuis in de categorie van de borden zodat hij ook zal worden opgenomen in deze tellingslijst. Ik zit zo te overwegen dat ik deze winter toch eens een tweetal weken verlof zal nemen om me af te zonderen op zolder zodat ik eens deftig kan doorwerken. Want dit is inderdaad wat ons ontbreekt: meer tijd om aan dit inventarisatiewerk te spenderen. Hubert wenkt ons terug naar het materiaal van het VIOE, waar hij ons laat zien hoe drie stukken van een grote maalsteen kunnen samengevoegd worden. We wisten van het bestaan van deze steen, maar dit geeft hem toch weer een andere dimensie. Hier valt toch nog te vermelden dat het materiaal afkomstig van de opgraving van 1996, en dus niet van de tempelsite totaal ander soorten aardewerk en voorwerpen vertoont. Het zou hier inderdaad kunnen gaan om een zone waar inderdaad aan landbouw of dergelijke activiteiten werd gedaan, grenzend aan de tempelsite en dus nauw verbonden met deze. Mijn volgende opdracht is om te trachten of we de plannen van deze opgraving kunnen inzien en deze kunnen linken aan de bestaande plannen van de tempelsite zodat we een prachtig overzicht kunnen krijgen over de totaliteit van de site Steenberg, die een rijkere geschiedenis heeft als dat we zelf vermoeden. Waarheen ons dit alles zal leiden kunnen we momenteel enkel maar raden en gissen.

De maalsteen van de site Steenberg. Waarheen zal hij ons leiden?

Ondertussen is er bezoek geland, en geen onbekende, namelijk Jos De Prijck, de man die me jaren terug voor de eerste maal meenam naar de site van Spiennes en waar mijn liefde voor de prehistorie is ontstaan. Met plezier leid ik hem rond op onze zolder met de nodige achtergrondinformatie. Natuurlijk is hij sterk geïnteresseerd in ons werk en laat ik hem ook met plezier kennis maken met onze rekenwerkwijze. Ik zie hem de wenkbrauwen fronsen en heel opmerkzaam wijst hij me op een beoordelingsfout. Tedju, dat me dat juist nu moet overkomen.
Ondertussen tikt de klok genadeloos verder, en is het inderdaad weer opruimingstijd.
Tot binnen 14 dagen, lieve zolder.